طوفان فكري (BrainStorming) مي توان تكنيك بررسي خلاقيت ها و رسيدن به ايده هاي نو يا راهكار هايي جديد براي حل مسائل مختلف٬ نعريف كرد. اين تكنيك عموما شامل دو مرحله است. در مرحله اول ايده ها٬ نظرات و راه كار ها بدون در نظر گرفتن كيفيت و ميزان خلاقيت آنها بيان مي شوند. در مرحله بعد كه پس از جلسه ايده پردازي برگزار مي شود٬ ايده ها مورد بررسي و ارزيابي قرار مي گيرند.

آنچه در اين تكنيك حائز اهميت است به دور بودن از پيش داوري و قضاوت در مورد افراد و ايده هاي آن هاست حتي اگر بسيار ساده لوحانه باشد. در مرحله ايده پردازي كميت ايده هاي مطرح شده بيشتر از كيفيت آنها مورد توجه است. در سال هاي اخير طوفان فكري بسيار مورد نقد و بررسي قرار گرفته كه البته به نتايج خوبي نيز انجاميده است. بسياري از مشكلاتي كه در طول جلسات و يا پس از آن به وجود مي آمدند مورد مطالعه قرار گرفتند. نتيجه آنكه براي داشتن يك طوفان ذهني خوب و سالم كه به شكوفا شدن ايده هاي ناب منتهي شود بايد از بيان هفت جمله جلوگيري كرد كه در ادامه مطلب مي توانيد آنها را مطالعه كنيد.

1- بهتر است طرح ايده هاي خود را براي زمانيكه از محل كار خارج مي شويم نگه داريم.

هيچ ايرادي در اين نيست كه گاهي براي بيان ايده ها و فكر هاي جالب و نوين به پارك يا كافه يا هر جايي بيرون از محيط كار برويد. تغيير محيط گاهي الهام بخش فكر هاي تازه مي شود. اما اين كه يك تيم كاري به طور دائم سعي در به تعويق انداختن طوفان ذهني به منظور يافتن محل و زمان مناسب داشته باشد منجر به از بين رفتن ايده هاي ناب مي شود. در واقع فرصت ها و ايده ها لوث شده و جذابيت خود را از دست مي دهند. حتي شايد هيچ گاه مطرح نشوند. ايده ها طول عمر كوتاهي دارند. آنها احتياج دارند كه جاري باشند و با اشتياق بيان شوند. در مكان هايي نزديك به محيط هاي كاريتان جايي را براي مطرح كردن ايده ها اختصاص دهيد. جايي كه احتياج نباشد هر بار براي رزرو اتاق كنفرانس معطل شويد و يا نصف شهر را طي كنيد. بهتر است جايي را انتخاب كند كه هميشه و به سادگي در دسترس باشد٬ حتي اگر يك گوشه اتاق كارتان يا در انتهاي يك راه پله خالي باشد.

2– خب! شير يا خط كنيم تا معلوم شود چه كسي ايده اش را مطرح مي كند.

بيشتر اوقات ما اين جمله را در ابتداي جلسه هاي طوفان فكري مي شنويم. و نتيجه؟ مظنونين هميشگي جلسه را به دست مي گيرند و بقيه يا با موبايل هايشان سرگرم مي شوند يا به رويا پردازي مشغول مي شوند. اما طوفان فكري قوي تر و مشاركتي تر است اگر هر شخص پيش از مطرح كردن نظرش براي ساير افراد حاضر در جلسه ابتدا چند دقيقه را به يادداشت كردن نكات كليدي و اساسي ايده اش اختصاص دهد. رابرت اپستين٬ ويراستار سابق Psychology Today مي گويد: گروه ها از تجلي بسياري از خلاقيت ها ممانعت مي كنند. افراد غالب معمولا تمايل دارند كه بيشتر زمان صحبت كردن را به خود اختصاص دهند. اما وقتي امكان صحبت كردن به همه افراد داده شود آنگاه همگي بر روي مشكل كار كرده و نتيجه بهتري به دست مي آيد. اين را در جلسه بعدي خود امتحان كنيد: مشكل را مطرح كنيد و به همه افراد يك برگه كوچك براي يادداشت كردن بدهيد. ۵ دقيقه زمان دهيد تا افراد حاضر در جلسه در سكوت ايده هايشان را بر روي برگه ها بنويسند. هر چه تعداد ايده هاي مطرح شده بيشتر باشد بهتر است. ياد داشت ها را بر روي ديوار قرار دهيد و به صورت خلاصه و سازماندهي شده آن ها بخوانيد. آنگاه به مرحله طوفان ذهني برويد. اگر اعضاي تيمتان بيشتر ايده هاي مطرح شده را دوست داشته باشند آنگاه شما يك جلسه بسيار مفيد و پر انرژي داشته ايد.

3– ما بايد از اين جلسه با يك ايده ناب خارج شويم.

براي طوفان فكري از نيم كره راست مغز استفاده مي شود در حالي كه در هنگام تجزيه و تحليل و ويراستاري آن نيمه چپ مغز فعال است. هرگز هردو نيمه مغز نبايد هم زمان به كار گرفته شوند. اگر به شركت كننده ها در جلسه بگوييد كه فقط بر روي يك ايده تمركز كنند مانند اين است كه ذهن هاي خلاق ان ها را به صليب كشيده باشيد. در عوض٬ پيش از شروع طوفان ذهني، جلسات بعدي را براي بررسي و انتخاب ايده هايي كه در طول جلسه توليد مي شوند٬ برنامه ريزي كنيد. به شركت كننده ها ياد آور شويد كه ايده هاي نهايي در آن جلسات بعدي آشكار مي شوند و نه در طول مدت به اشتراك گذاري آنها در جلسه اوليه. در پايان٬ فراموش نكنيد كه در طوفان فكري كميت مهم است نه كيفيت. هدف آن است كه بعد از جلسه با انبوهي از ايده ها از اتاق خارج شويد نه فقط يك ايده بسته بندي شده.

4– ما همگي مشغله داريم پس وقت ما را با حرف هاي بيهوده تلف نكنيد.

گاهي از تصورات مهمل ايده هاي نابي نتيجه مي شود كه اتفاقا بسيار مفهومي و عالي هستند. اين جمله معمولا همراه با جمله ناخوشآبند قبلي – كه در شماره ۳ مطرح شد – بيان مي شود. هر كسي كه اين جملات را بيان مي كند در واقع قصد دارد كه با افسار زدن بر ايده ها و تصورات دور از ذهن به ذخيره كردن زمان و انرژي بپردازد. با اين كار او تضمين مي كند كه در پايان جلسه با توده اي از ايده هاي سوخته و بي حاصل باقي خواهد ماند. طوفان ذهني بايد به مثابه يك پناهگاه امن براي تفريح٬ آزمايش و شماري از حرف هاي بي ربط باشد. به دليل اين كه گاهي از اين تصورات مهمل ايده هاي نابي نتيجه مي شود كه اتفاقا بسيار مفهومي و عالي هستند. پس شركت كننده هايتان را براي مطرح كردن عجيب ترين و احمقانه ترين ايده هايشان تشويق كنيد.

5– من جلسه رو با مطرح كردن ايده هاي خودم آغاز مي كنم.

گاهي مديران سعي مي كنند كه جلسه هاي طوفان فكري را با مطرح كردن يك يا چند ايده كه در ذهن خود دارند و به نظرشان عملي مي آيد شروع كنند. و در نتيجه شركت كنندگان به سادگي تحت تاثير نظر رييس شان قرار مي گيرند و سعي مي كنند ايده هايشان همسو و شبيه به ايده هاي مطرح شده توسط وي باشد. اين اتفاق باعث از دست رفتن خلاقيت هاي خودشان خواهد شد. تعدادي از شركت كنندگاه سركش نيز ايده هاي شبيه به ايده رييس شان را مطرح نمي كنند، در حالي كه ممكن است ايده هاي بسيار تحسين برانگيزي داشته باشند. روش بهتر اين است كه رييس جلسه را با مطرح كردن مشكل و يا هدف آغاز كند و براي بيان نظرات شخصي خودش تا مراحل بعدي صبر كند.

6– هر كسي در جاي خودش قرار بگيرد.

با اين كه احتمال گفته شدن اين جمله خيلي بعيد به نظر مي رسد اما گاهي به طور غير مستقيم به آن اشاره مي شود. نشستن شركت كننده ها بر روي صندلي هاي ناراحت و بي حركت ماندن آنها براي طول مدت جلسه در نهايت منجر به تلف شدن انرژي هاي مفيد آنها مي شود. به شركت كنندگان اجازه بدهيد كه در طول جلسه راه بروند يا حتي بر روي زمين بنشينند و از خودشان تحرك هايي نشان بدهند. حركت منجر به توليد انرژي مي شود و انرژي، ذهن خلاق ايجاد مي كند. يك راه پيشنهادي اين است كه وقتي در اين قبيل جلسات احساس كرديد كه شركت كنندگان در حال چرت زدن بر روي صندلي هايشان هستند و تمركز كافي براي همراهي ندارند به آنها ۵ دقيقه استراحت بدهيد و وقتي برگشتند تمام صندلي ها را از جلسه بيرون برده باشيد تا باقي آن را بر روي پاهايشان بايستند. اين كار باعث مي شود نيروي تازه اي به روال مطرح كردن ايده ها تزريق شود.

7– اين را قبلا امتحان كرده ايم.

همه ما اين جمله قاتل ايده و يا جمله هاي مشابه آن نظير “ما اين كار را به اين روش انجام نمي دهيم”٬ “مشتري هاي ما آن را دوست ندارند”٬ “اين كار بسيار هزينه بردار است”٬ “اين روش بسيار زمان گير و طولاني است”٬ “اين ايده بسيار ساده لوحانه است” و غيره را بسيار شنيده ايم. بيان كردن اين جمله ها مانند اين است كه ما گلوي ايده را محكم بگيريم و به شدت به ديوار بكوبيم. و طبيعي است كه در اين صورت ايده فورا نابود مي شود. در هنگام توليد ايده ها هيچ جايي براي نظر دهي و تصميم گيري وجود ندارد. قضاوت را براي جلسات بعدي آزمودن و ويراستاري ايده ها نگه داريد و ذهنتان را در هنگام طوفان فكري كاملا باز نگه داريد.